Wereldwijd heeft de coöperatie in 2012, het VN Jaar van de Coöperatie, bijzonder veel aandacht gekregen, zowel nationaal als internationaal. Ook de Tegenlicht uitzending over Mondragon bracht deze organisatie vorm weer onder de aandacht.
Mondragon staat wereldwijd bekend als het succes- volste voorbeeld van coöperatief werken en wordt steeds vaker bezocht door bezoekers uit de hele wereld.
Mondragón Cooperative Corporation is het overkoepelende orgaan van coöperaties in het Baskisch dorpje Arrasate. In 1943 sticht een lokale priester, Don José Maria Arizmendiarietta, in het Baskisch dorpje Arrasate (beter bekend als Mondragón) een kleine dorpsschool om arbeiderszonen en -dochters te voorzien van een combinatie van technische, ‘spirituele’ en sociale scholing. In 1956 stichten vijf studenten van deze school de eerste coöperatieve fabriek: ULGOR. Een jaar later wordt reeds een tweede fabriek opgericht, en in 1959 werd de ‘Caja Laboral Popular’ opgericht. Deze bank speelde in de latere geschiedenis van de coöperatie een belangrijke rol als ‘centrum’ van een heel netwerk van coöperatieven. In 1991 werd uiteindelijk MCC op- gericht als een overkoepelend orgaan voor het hele netwerk van coöperatieven.
Alle coöperaties van het netwerk zijn gesticht onder een systeem van ‘economische democratie’. Het management wordt elk jaar gekozen door een ‘algemene vergadering’ met delegaties van elke tak van de federatie, die democratisch aangeduid is door de arbeiders van de verschillende, aparte coöperatieven.
In deze ‘algemene vergadering’ wordt niet enkel het manage- ment gekozen, maar wordt ook gestemd over een algemeen bindend strategisch plan voor de federatie. De Coöperatieven zijn gebonden aan dit plan maar hebben wel de mogelijkheid om op elk moment uit de federatie te stappen. Naast de bank bestaat de federatie ook nog uit een universiteit, een systeem van sociale zekerheid, een voedingswarendistributeur en veel meer.
Een onderzoek, en bijhorend boek van Sharryn Kasmir heeft aan- getoond dat het Mondragón-experiment een aantal zeer lovenswaardige resultaten bereikt heeft. Zo slaagt de federatie erin om de werkloosheid laag en zo de lokale economie levendig en stabiel te houden. Zo kunnen de arbeiders van een fa- briek in moeilijke perioden zelf kiezen hoe ze het bedrijf erdoor willen helpen. Hieruit blijkt dat ze meestal voor in- komensmatiging kiezen boven ontslagen. Desnoods proberen ze werknemers over te plaatsen naar andere takken van de federatie.
Een coöperatie brengt consumenten, burgers, ondernemingen, instellingen en gemeenten bij elkaar. Zij hebben een gemeen- schappelijk belang, een economische behoefte om samen te werken. Het coöperatieve model is ook in de 21e eeuw nog steeds springlevend .
KENMERKEN VAN DE COÖPERATIE ZIJN:
➊ Een strategische focus op het ledenbelang
➋ Lokale worteling en inbedding daar waar de leden gevestigd zijn
➌ Gericht op de lange termijn
➍ Een organisatiecultuur gericht op samenwerking
➎ Eigendom en financiering door leden
Het ontbreken van een zelfstandig winststreven in de onder- neming: de mens staat centraal
➐ Mogelijkheid tot winstuitkering aan leden en tot beperking van aansprakelijkheid
➑ Een grote mate van zeggenschap in de besluitvorming
Een hoge mate van ledenparticipatie
➓ Behoud van zelfstandigheid van de leden buiten de coöperatie
De eerste werknemerscoöperaties in Nederland van Schoongewoon in Den Bosch en Helpgewoon in de gemeente Oude IJssel- streek en Apeldoorn hebben veel media-aandacht gekregen als innovatieve organisatievorm in de schoonmaak, in het sociaal domein en de thuiszorg.
In de schoonmaak zijn de coöperaties ontstaan als tegenbeweging tegen de lage waardering en beloning van schoonmakers. In de zorg zien we een groeiende behoefte aan kleinschalige zelf- sturende teams die zeggenschap willen over hun werk en “geld voor de zorg aan de zorg willen besteden” in plaats van aan overheadkosten.
In uitzendingen van Pauw, Nieuwsuur, Tegenlicht, BNR Nieuws- radio, Omroep Gelderland, RTV Oost en De Figurant TV is voor het voetlicht gebracht wat een werknemerscoöperatie inhoudt. Daarnaast zijn inmiddels meer dan 10 artikelen in kranten en tijdschriften gewijd aan het ontstaan en de ontwikkeling van helpgewoon in de afgelopen jaren.
WAT IS EEN WERKNEMERSCOÖPERATIE?
Een werknemerscoöperatie is een platte organisatie zonder directie of management en bestaat alleen uit haar leden. De leden van de coöperatie zijn zowel eigenaar van het bedrijf als werk- nemer binnen het bedrijf. Alle leden staan in dienst van de coöperatie en beslissen samen over de koers van de onderneming.
Bij helpgewoon bestaat iedere coöperatie uit een klein team be- vlogen en betrokken vakmensen. De leden verdelen de beperkte administratieve taken, maar de meeste aandacht gaat uit naar het operationele werk. De leden delen de passie voor hun werk en werken vanuit een gedeelde visie met een heldere missie. De tarieven die de coöperaties hanteren zijn inzichtelijk en gericht op wat écht nodig is. De coöperaties werken in nauw contact met de opdrachtgevers en met grote betrokkenheid bij het werk. Door volledige transparantie en vertrouwen kunnen de leden laten zien waar zij voor staan.
ONTSTAAN VAN HELPGEWOON
Helpgewoon is ontstaan vanuit het gedachtegoed van Remmelt Schuuring, die in 2012 de eerste werknemerscoöperatie Schoongewoon Den Bosch opzette. Helpgewoon is samen met zuster-coöperaties Gewoondoen en Schoongewoon één van de organisaties die beseffen dat oude organisatievormen niet meer passen in deze tijd van verandering. Op zoek naar een nieuwe vorm van ondernemerschap ontstond het plan van de oude bekende coöperatieve vorm van werken, maar dan in een nieuw jasje. Daarmee tonen we aan dat innovatie mogelijk is, ook in het sociaal domein, in de zorg en inmiddels ook in de sport en in de facilitaire dienstverlening.
Helpgewoon Nederland is de koepelcoöperatie, die de lokale werknemerscoöperaties in heel Nederland ondersteunt. Help- gewoon Nederland helpt bij de opstart van een werknemers- coöperatie, zorgt voor scholing en opleiding van de leden en is de backoffice voor vragen.
Helpgewoon Nederland werkt samen met gemeenten, scho- len en ketenpartners aan het vormgeven van samenwerking in werknemerscoöperaties. Iedere coöperatie werkt vanuit een gezamenlijk gedeelde visie; kleinschalig werken met aandacht voor vakmanschap, recht vanuit het hart en met eerlijke tarieven.
VISIE HELPGEWOON
Bij helpgewoon zijn we ervan overtuigd dat het delen van een visie de basis is voor een goede samenwerking; zowel tussen de leden als met onze opdrachtgevers.
Onze visie bestaat uit 6 kernwaarden:
➊ Vertrouwen. Wij werken vanuit het gevoel dat wij elkaar echt kennen, met vertrouwen in onszelf en in de ander.
➋ Vakmanschap. Wij zetten menselijk kapitaal in als investering in de samenleving, waarmee de kracht van mensen naar boven komt en vakmanschap leidend is.
➌ Samen. Wij bundelen onze krachten in positieve samenwerkingen. We zijn samen verantwoordelijk voor het gehele bedrijfsproces en zorgen samen voor de beste resultaten.
➍ Eerlijk. Wij gaan terug naar de basis en kijken naar wat nodig is; op een duurzame wijze met menselijk fatsoen; puur en transparant.
➎ Vanuit het hart. Wij werken vanuit ons gevoel, met overtuiging en passie voor wat wij doen.
Kleinschalig. Wij hebben kleine lokale teams, die persoonlijk en met grote betrokkenheid werken.
MISSIE HELPGEWOON
We willen mensen de regie over hun eigen leven teruggeven. Zo- wel de mensen die aan het werk zijn als de cliënten waar wij mee werken. We willen dat mensen werken vanuit intrinsieke moti- vatie, vanuit een gevoel van zorg en vanuit vertrouwen. Wij wil- len terug naar de basis waarin het gaat om de essentie van het werk en waarin de kracht van onze vakmensen wordt versterkt. Wij willen bijdragen aan een samenleving waarin we eerlijk met elkaar omgaan, vakmanschap beloond wordt, samenwerking en gelijkwaardigheid centraal staan en kleinschaligheid toegejuicht wordt.
INNOVATIE
De innovatie als werknemerscoöperatie zit in de volgende zaken:
✔ Een werknemerscoöperatie is een organisatievorm waarin mensen kleinschalig werken. Een werknemerscoöperatie bij helpgewoon heeft maximaal 25 leden. Is een coöperatie suc-cesvol en groeit deze groter dan 25 leden, dan deelt de coöperatie zich in 2 eenheden om de kleinschaligheid te behouden.
✔ Helpgewoon Nederland bewaakt de kleinschaligheid en het concept van de werknemerscoöperatie, en begeleidt de coöperatie bij de oprichting en inrichting. Helpgewoon Nederland is de koepelorganisatie waaraan de lokale werknemerscoöperaties zijn verbonden middels een samenwerkingsovereenkomst.
✔ In een werknemerscoöperatie ligt het eigenaarschap bij de leden. Ze zijn samen verantwoordelijk voor de werkinhoud, werkorganisatie en de bedrijfsvoering. De gezamenlijke ver- antwoordelijkheid voor de onderneming zorgt voor duurzaam werk voor de leden. De leden waken voor de kwaliteit van het werk en de goede naam van de coöperatie.
✔ Er is geen management en directie, waardoor de overheadkosten zo laag mogelijk worden gehouden.
✔ In de werknemerscoöperatie is het van belang dat mensen el- kaar kennen en vertrouwen. Door de kleinschaligheid wordt gewaarborgd dat de leden elkaar kennen en durven aanspre- ken op gedrag. Eventuele problemen worden snel samen op- gelost.
✔ Door het uitoefenen en erkennen van hun vak krijgen leden hun zelfvertrouwen weer terug, wat ze vaak zijn kwijtgeraakt in grote organisaties. Daar hoorden ze vooral wat ze niet mochten doen als uitvoerende werknemer.
✔ Door de leden in hun kracht te zetten, groeit de motivatie van de leden in enkele maanden en blijft het ziekteverzuim be- perkt. Binnen de werknemerscoöperaties is het ziekteverzuim zeer laag (< 1%).
✔ Doordat de leden de regie over hun eigen werk hebben, komen ze in hun kracht te staan. Hiervan profiteert zowel de cliënt door gericht vanuit vakmanschap ondersteuning te krijgen, als ook de opdrachtgevers.
✔ Door binnen de thuiszorg met de cliënt te overleggen over de bijvoorbeeld de gewenste huishoudelijke hulp binnen de kaders die een gemeente afgeeft, krijgt de cliënt regie over de huishoudelijke hulp. Regie bij de inwoners is een speerpunt van vele gemeenten.
✔ Bij de groei naar een zelfsturend team, worden de coöperatieleden begeleid door helpgewoon Nederland. Door scholing en opleiding en door team- en individuele coaching, groeien de teams in gemiddeld 2 jaar tijd naar zelfsturing. Ondernemerschap, vakmanschap, het groepsproces, effectief verga- deren en financiële zaken zijn thema’s die in verschillende cursussen worden aangeboden aan de coöperatieleden.
✔ Door de professionele backoffice van helpgewoon Nederland voor de financiële, administratieve en digitale zaken worden de coöperatieleden ondersteund. De leden kunnen zich daardoor volledig richten op het vak waarvoor zij met hun hart gekozen hebben. Er is geen hiërarchische relatie met helpgewoon Nederland. Coöperatieleden ondertekenen een samen- werkingsovereenkomst.
✔ Door kleinschaligheid, een minimale overhead, geen huisvesting in veelal dure gebouwen en het weglaten van directie en management blijven de overheadkosten lager dan in grote or- ganisaties. De bestaande tarieven voor bijvoorbeeld huishoudelijke hulp zijn hierdoor kostendekkend.
WANNEER ONTSTAAT EEN NIEUWE WERKNEMERS COÖPERATIE?
Een werknemerscoöperatie kan op verschillende manieren ontstaan.De eerste werknemerscoöperatie van helpgewoon in de jeugdzorg is ontstaan in samenwerking met de gemeente Oude IJsselstreek als experiment met een nieuwe organisatievorm. Het doel was om professionals uit de jeugdzorg als zelfstandig zelfsturend team in een werknemerscoöperatie onder te bren- gen en daarmee de kwaliteit van dienstverlening te verhogen en kosten te verlagen.
Een andere mogelijkheid is dat een groep vakgenoten samen besluit om een werknemerscoöperatie op te richten en helpgewoon vraagt om hierbij te ondersteunen. Voorbeelden van deze coöperaties zijn helpgewoon Zorg NAH Achterhoek en thuiszorg Apeldoorn.
Een derde mogelijkheid is dat een gemeente of een organisatie en een groep vakgenoten samen de wens uitspreekt en dat helpgewoon beide partijen ondersteunt in het uitvoeren van deze wens. Een sprekend voorbeeld hiervan is fietsgewoon, dat ontstaan is door een samenwerking tussen REA College Bartimeus en afgestudeerde studenten, waardoor met ondersteuning van helpgewoon een coöperatie voor fietstechnici met een visuele beperking is ontstaan.
ZELFSTURING BINNEN DE HELPGEWOON COÖPERATIES
Waarom staat zelfsturing centraal bij de werknemerscoöperaties van helpgewoon?
De leden van de coöperatie geven aan geen leidinggeven- de meer nodig te hebben en zelf “de baas” te willen zijn van hun onderneming. En het samen te willen doen met een groep vakgenoten. Een derde reden voor met name de co- operaties in de zorg is dat de leden willen laten zien dat het geld dat bedoeld is voor de zorg ook naar de zorg gaat en niet naar bestuurders en directeuren of zelfs naar aandeelhouders. Om deze redenen kiezen de meeste coöperatieleden bewust voor zelfsturing. Maar zelfsturing ontstaat niet vanzelf. Veel leden hebben jaren- lang gewerkt in grote organisaties en zijn gewend dat ze slechts een deel van het werk mogen doen. Met de nadruk op mogen. Vaak hebben ze gehoord wat ze NIET mogen doen. Om zelfstu- ring te ondersteunen heeft helpgewoon met de Ambachtsschool een lesprogramma ontwikkeld om de zelfsturing (weer) te laten ontstaan en zo veel mogelijk te versterken.
HOLACRATIE
Holacratie is een besturingsmodel voor organisaties. Het model neemt afstand van traditioneel top-downmanagement en ver- deelt autoriteit over alle medewerkers in de organisatie. Uitgangspunt is dat een organisatie door de dynamische en transparante structuur in staat is voortdurend bij te sturen.
Holacratische organisaties werken met een organische, platte structuur van ‘cirkels’ (teams). Hierin vervult iedereen zijn eigen unieke ‘rollen’ met duidelijke gedefinieerde verantwoordelijkheden. Iedere medewerker is ‘eigenaar’ van zijn eigen rollen en draagt de volledige verantwoordelijkheid voor het functioneren hiervan. Bij holacratie staan de missie (‘purpose’) van de gehele organisatie en de doelstellingen van alle activiteiten centraal. Spanningen en problemen dienen continu als brandstof voor de ontwikkeling van de organisatie. Vergaderingen vinden plaats aan de hand van een strikte en heldere structuur, waarin ruimte is voor initiatief en invloed van alle medewerkers.
De zelfsturing in de werknemerscoöperaties is gebaseerd op het gedachtegoed van de holacratie:
✔ Er is geen manager, wel een teamcoach
✔ Er zijn geen functies, wel rollen
✔ Er is volop ruimte voor ondernemerschap, creativiteit en betrokkenheid
✔ Elke werknemerscoöperatie organiseert zichzelf
✔ Elke werknemerscoöperatie neemt verantwoordelijkheid over het resultaat
Naast het lesprogramma van de Ambachtsschool worden de nieuwe coöperaties in het eerste jaar intensief ondersteund met team coaching vanuit Helpgewoon Nederland. De coöperaties mogen zelf aangeven hoe lang ze de team coaching nodig hebben en deze blijft na het eerste jaar op afroep beschikbaar gedurende het bestaan van de coöperatie.
Ook bij de selectie van nieuwe leden is het van belang om de kan- didaten te bevragen op hun zelfsturend vermogen en hun ondernemerschap. Weten ze dat dit van belang is voor coöperatieleden en dat het anders is dan in een traditionele organisatie? En dat van ze gevraagd wordt om ook een bijdrage te leveren aan de onder- neming die een werknemerscoöperatie is?
DE AMBACHTSSCHOOL
Het lesprogramma van de Ambachtsschool van Helpgewoon Ne- derland kent 3 thema’s: Samenwerken, Ondernemerschap en Be- drijfsvoering, die alle drie weer zijn onderverdeeld in modules. De leden van een coöperatie kunnen tijdens het eerste jaar van hun coöperatie kosteloos aan de lesmodules meedoen.
DE COÖPERATIE: EEN OUDE VERTROUWDE EN DUURZAME SAMENWERKINGSVORM
Het aantal coöperaties in Nederland groeit en er is grote belang- stelling voor de werknemerscoöperaties, zeker in de thuiszorg. Tijdens voorlichtingsbijeenkomsten in het hele land horen we “het is niet nieuw” en “het lijkt op arbeiderszelfbestuur”. En beide op- merkingen zijn terecht.
De toegenomen belangstelling voor deze kleinschalige manier van werken zit in de behoefte van mensen om terug te gaan naar het werken in een kleine organisatie, waar collega’s elkaar kennen en de onderlinge sociale betrokkenheid groot is. En waar je voor elkaar zorgt als het even tegen zit. Het lage ziekteverzuim van 1% kan hierdoor worden verklaard.
De duurzame samenwerking zien we in de inzet van leden in tijd, energie en enthousiasme bij het verdelen van de rollen en de werkzaamheden. Als we vragen: Kost het meer tijd dan voorheen in loondienst bij een andere organisatie? Dan krijgen we als ant- woord: Ja, maar dat doen we met liefde, want het is ons bedrijf.
